UNICEF T�rkiye

UNICEF Global ENG

UNICEF'ten d�zenli haber almak i�in ileti�im bilgilerinizi b�rakabilirsiniz

6.2 E�itimin amac� ve i�eri�i

2003-2004 y�llar�ndan bu yana müfredat metodolojisi e�itim sisteminin tümünde gözden geçirilerek de�i�tirilmi�tir. Bu reformdan amaçlanan, ö�rencilerin verilen bilgilerin edilgen al�c�lar� olmak yerine ele�tirel dü�ünce yoluyla bilginin olu�umunda aktif biçimde yer almalar�n� sa�lamakt�. Orta ö�retimde, özellikle mesleki e�itimde, ö�retimin ve müfredat�n kalitesini ve ülke ko�ullar�na uygunlu�unu art�rmak üzere AB ve Dünya Bankas� destekli projeler dahil çe�itli projeler uygulanm��t�r. Teknik ve mesleki ortaö�retimde ortak bir ders �emas�n�n benimsenmesi getirilen yeniliklerden biridir. Hükümetin 2012 Y�ll�k Program� müfredat�n güncelle�tirilmesinden, okullardaki rehberlik ve dan��manl�k hizmetlerinin etkinle�tirilmesinden ve mesleki e�itimin ülke ko�ullar�na uygunlu�unun art�r�lmas�ndan e�itimde kalite aç�s�ndan hala çal��lmas� gereken konular olarak söz etmektedir. E�itim sisteminin 2012 y�l�ndaki yeniden yap�land�r�lmas�ndan sonra müfredatta yeni de�i�iklikler gerekecektir. Örne�in daha �imdiden ilkö�retimin 1-3 s�n�flar�nda oyun türü etkinlikler için ek saatler konulmu�tur. Ne var ki, tüm bu çabalara kar��n e�itimin henüz yeterince çocuk merkezli duruma geldi�i söylenemez. Merkezi otoriteler taraf�ndan düzenlenen yönetmelikler, s�navlar ve müfredat – ve al��kanl�klar- okullar�n ve ö�retmenlerin e�itimin içeri�ini çocu�un ihtiyaçlar�na, özelliklerine ve ilgi alanlar�na göre �ekillendirme imkanlar�n� s�n�rlamaktad�r. Müfredattaki de�i�ikliklerin ise e�itim materyallerinin zaman�nda güncelle�tirilmesiyle desteklenmedi�i durumlar görülebilmektedir. Bu arada ö�retmen e�itiminin de müfredattaki de�i�ikliklere ayak uyduramamas� söz konusudur. Nihayet, gerçekle�tirilen de�i�ikliklerin etkisinin daha sistemli bir de�erlendirmeye tabii tutulma ihtiyaç vard�r.

Okul saatleri, derslerin çe�itlili�i ve çocuklar�n kendi ilgi alanlar�nda çal��ma yapma f�rsatlar�, en az�ndan Bat�l� ülkelerine göre k�s�tl�d�r. Bununla birlikte, e�itim sisteminde 2012 y�l�nda gerçekle�tirilen yeniden yap�lanmayla birlikte 5-8 s�n�flar için (ilkö�retimin ikinci evresi) tercih hakk�n�n geni�letildi�ini belirtmek gerekir. Okullara devam eden çocuklar�n dinsel, kültürel, sportif, sanatsal, bilimsel ve sosyal etkinliklere ve gezilere kat�l�mlar�n�n desteklenmesi gerekti�i kabul edilmekle birlikte bunun gerçekle�mesini sa�layacak politikalar ve kaynaklar henüz belirsizdir.

Özellikle üniversiteye giri� söz konusu oldu�unda çok-seçmeli sorulardan olu�an s�navlara fazla a��rl�k tan�nmaktad�r. K�smen bu durum sonucunda her y�l bir milyonu a�k�n çocuk normal okullar�n�n yan� s�ra ücretli özel dershanelere devam etmektedir. Sonuçta, f�rsat e�itsizlikleri daha da derinle�mekte, ayr�ca örgün e�itim sisteminin içeri�i, hedefleri ve süreçleri de ilkö�retimin üst s�n�flar�ndan ba�layarak olumsuz biçimde etkilenmektedir. Ailelerin ve çocuklar�n zaman�, enerjisi ve paras�, ele�tirel dü�ünce, yarat�c� yazarl�k ve kendini iyi ifade etme yetenekleri yerine seçmeli sorular� çözme becerilerinin kazan�lmas�na harcanmaktad�r. Ayr�ca, özel dershanelere devam eden çocuklar – her gün evleri ve okullar� d��nda bir de buralara gidip gelmektedirler- dinlenme, bo� zaman ve oyun haklar�ndan da yoksun kalmaktad�rlar.

E�itim müfredat� ve materyalleri Sözle�me’de belirtilen ilkeleri yeterince yans�tmayabilmektedir; ya�am becerileri e�itimi s�n�rl� kalmaktad�r ve insan haklar� ve çocuk haklar� e�itimi müfredata girmi� olsa da ne derece etkili oldu�u ölçülmemekted�r. Milli E�itim Bakanl�� taraf�ndan 2012 y�l�nda Avrupa Konseyi’nin teknik deste�iyle ba�lat�lan üç y�ll�k AB finansmanl� “Türkiye’de Demokratik Yurtta�l�k ve �nsan Haklar� E�itimi” projesiyle bu alanda yeni bir çabaya giri�ilmi�tir.

E�itim sisteminde 2012 y�l�nda gerçekle�tirilen yeniden yap�lanma belirli kayg�lara yol açm��t�r. �lkö�retimin ikinci evresinin birçok ö�renci aç�s�ndan mesleki e�itim yönelimli olmas�n�n, müfredatta dengesizlik yarataca��, böylece çocuklar�n ilkö�retimi temel becerileri yeterince edinemeden tamamlam�� olaca��ndan korkulmaktad�r. Ayr�ca, çok say�da çocuk da ortaö�retimin ikinci evresini dinsel e�itim veren imam hatip okullar�nda sürdürecek, di�erleri de a��rl�kl� olarak dinsel içerik ta��yan seçmeli derslere haftada birkaç saat harcayabilecektir. E�itimin giderek artan dinsel içeri�inin – �slam dinindeki ço�unluk ak�m� yans�tan din e�itimi ilkokullarda uzun süredir zorunludur ve din dersleri ayr�ca imam hatip okullar� ile bunlardan ayr� olan Kuran kurslar�nda da verilmektedir– çocuklar�n dü�ünce özgürlükleri ve ana babalar�n çocuklar�n� kendi inançlar� do�rultusunda yeti�tirme haklar�yla ba�da�t�r�lmas� gerekmektedir.

Örgün e�itim sistemi

�lkö�retim: �lkö�retim kamu kurumlar�nda zorunlu ve ücretsizdir. Türkiye’deki tüm erkek ve k�z çocuklar sekiz y�ll�k (1997’de be� y�ldan sekiz y�la ç�kar�lm��t�r) ilkö�retime kat�lmak zorundad�r. Kendi yetki alanlar� içindeki tüm çocuklar�n ilkö�retimin sonuna kadar okula devam etmelerini sa�lamak ana babalar�n ve çocuklardan sorumlu olan di�er ki�ilerin – ve il valisinden okul müdürüne uzanmak üzere kamu görevlilerinin- sorumlulu�undad�r. 2011 y�l�na kadar çocuklar normal olarak ilkö�retime 6 ya��na geldiklerinde ba�larlard� (Çocuklar�n�n henüz okula haz�r olmad��n� dü�ünen anne babalar okula ba�lamay� bir y�l erteleyebilirlerdi). Mart 2012’de Meclis taraf�ndan onaylanan ve e�itim sistemini yeniden yap�land�ran yasa ise zorunlu e�itime ba�lama ya��n� çocu�un be� ya��n� tamamlad�� y�l�n Eylül ay�n�n sonu olarak belirlemi�tir. Milli E�itim Bakanl��’n�n konuya getirdi�i aç�kl��a göre 2012-2013 ders y�l�nda 2012 y�l� Eylül ay� sonunda 66 ay� tamamlam�� çocuklar okula ba�layacak, ayn� tarih itibar�yla 60 ayl�ktan büyük, ancak 66 ayl�ktan küçük çocuklar ise anne babalar�n�n yaz�l� ba�vurusu ve çocu�un yeterince geli�mi� oldu�u kanaati üzerine okula kaydedilebilecektir. 2011-2012 ders y�l�nda Türkiye’de 10.979.301 çocuk ilkokula kaydolmu�tur (gecikmi� ilkokul mezuniyetlerini tamamlamak üzere “aç�k” ilkokullara kaydolan 607.890 ö�renci dâhil). 2012-13 ders y�l�nda, yeni düzenlemeye göre yakla��k 1,5 ya� grubu okula ba�layaca��ndan, ilkokul ö�rencisi say�s�nda art�� olacakt�r.

2012 y�l�ndaki yeniden yap�lanma ilkö�retimi her biri dört y�ll�k iki evreye ay�rmaktad�r. Bugüne dek ilkö�retim tek bir müfredat izlemi�ti (a��r engellilik durumu olan çocuklar�n devam ettikleri okullar hariç). Yeniden yap�lanman�n ard�ndan ise, yaln�zca ilk evre ortak müfredata tabi olacak, ikinci evrede ise (“ortaokul” olarak da adland�r�lmaktad�r) çocuklar, ortaö�retim sistemine benzeyen bir ay�r�mla, ya genel e�itimle devam edecek ya da ö�renimlerini mesleki e�itim a��rl�kl� okullarda sürdüreceklerdir. 2012-2013 ders y�l� itibar�yla, genel ortaokul d��ndaki mevcut tek ortaokul türü imam hatip okuludur. Dolay�s�yla, gerçekle�tirilen yeniden yap�lanmayla birlikte mevcut ilkokullardan baz�lar� ilk evre okullar�na, baz�lar� genel ikinci evre (orta) okullara, baz�lar� da imam hatip ortaokullar�na dönü�türülürken, di�erleri pratik nedenlerle �u an için bu okul türlerinin iki veya üçünün görevlerini üstlenerek e�itime devam etmektedir. Bu arada, 2011-2012 ders y�l� sonunda 5’inci s�n�f� bitiren tüm ö�renciler ö�renimlerine daha önceki genel müfredata göre devam etmektedir. Yeniden yap�lanma ayr�ca ilkö�retimin ikinci evresinde (ayn� zamanda ortaö�retimde) Kuran ve Peygamberin Hayat� dâhil olmak üzere daha fazla seçmeli s�n�f öngörmektedir.

Ortaö�retim: Milli E�itim Temel Yasas�’n�n 27. Maddesi �öyle demektedir: “�lkö�retimini tamamlayan ve ortaö�retime girmeye hak kazanm�� olan her ö�renci, ortaö�retime devam etmek ve ortaö�retim imkânlar�ndan ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanmak hakk�na sahiptir.” Ortaö�retim, belirli bir akademik müfredat� uygulayan genel liselerde ya da imam hatip okullar�n�n dâhil oldu�u çe�itli türlerdeki teknik ve mesleki liselerde sa�lanmaktad�r. Anadolu liselerine (yabanc� dile ek a��rl�k tan�nan okullar) ya da fen liselerine (bir tür genel lise) giri� s�nava tabidir. 2005 y�l�ndan ba�layarak ortaö�retimin süresi üç y�ldan dört y�la ç�kar�lm��t�r. 2012 yeniden yap�lanmas�na göre dört y�ll�k lise e�itimi zorunludur (bununla birlikte ba�ar�l� ö�renciler için üç y�ll�k k�salt�lm�� süre üzerinde durulmaktad�r). 2011-2012 ders y�l�nda tüm Türkiye’deki ortaö�retim kurumlar�na 940.268 “aç�k” ortaö�retim ö�rencisi dâhil olmak üzere 4.756.286 çocuk ve genç kaydolmu�tur. Bu ö�rencilerin %56’s� genel liselerde, %44’ü de mesleki ve teknik liselerdedir.

Ortaö�retimde resmi politika teknik ve mesleki okullar� tercih eden ö�renci say�s�n� art�rma ve sistem içinde ö�rencilere yön de�i�tirme imkânlar� tan�ma yanl�s� yönelimini korumaktad�r. Bu amaçla, farkl� okul tiplerinin say�s� azalt�lm�� ve çok müfredatl� okullar tercih edilmi�tir. Sistemin esnekli�ini art�rmak için konular birbirini izleyen dersler �eklinde de�il ba��ms�z “modüller” olarak verilmektedir.

Orta ö�retimin sonunda, çe�itli yüksek ö�retim kurumlar�na giri�i sa�lamak üzere bir ba�ka merkezi s�nav daha yap�lmaktad�r. Maddi gücü yeterli olan aileleri hitap eden özel okullar�n Türkiye’deki örgün e�itim sistemi içindeki rolleri s�n�rl�d�r; ilkö�retim düzeyinde ö�rencilerin %3’ünden, ortaö�retim düzeyinde ise %4’ünden küçük bir kesim bu okullara devam etmektedir. Ancak, ö�rencilerin büyük bir bölümü önemli s�navlara haz�rlanmak üzere normal ders saatleri d��nda özel dershanelere gitmektedir.

Roller ve sorumluluklar: Milli E�itim Bakanl�� örgün, aç�k ve yayg�n e�itim faaliyetlerinden sorumlu kurumdur. Ö�retimin düzenlenmesi, personel yönetimi, planlama ve kaynak tahsisiyle ilgili kararlar�n ço�u Ankara’da bakanl��n merkezi te�kilat�nda al�nmaktad�r. Bakanl��n yap�lanmas�, a��r� merkeziyetçi olu�u ve çok say�da dikey ayr�mlar� nedeniyle ele�tirilmektedir. 2011 y�l�nda, k�smen bu ele�tirilere yan�t olarak önemli de�i�ikliklere gidilmi�tir. Bu de�i�iklikler aras�nda ilkö�retim ve okul öncesi e�itim genel müdürlüklerinin Temel E�itim Genel Müdürlü�ü olarak birle�tirilmesi ve teknik ve mesleki e�itimden sorumlu genel müdürlüklerin tek bir bünyede toplanmas� da yer almaktad�r. Bakanl�k bünyesinde belli ba�l� i�levler için yeni yap�lar (“grup ba�kanl�klar�”) ve makamlar (“uzmanl�klar”) olu�turulmu�tur. Birçok idareci ve di�er personelin görevi de�i�mi�tir.

E�er bir yandan okullara daha fazla özerklik tan�n�r öte yandan Bakanl��n okullar�n performans�n� izleyip de�erlendirme gücünü art�r�rsa, daha etkili ve saydam bir yöneti�im söz konusu olur, okullar�n�n özerkli�i güçlenir ve yerel idarelerin okullar� sahiplenme iste�i artabilir. Ancak �imdiye kadar, “e-okul” ve “e-yat�r�m” gibi online ve elektronik sistemler merkez te�kilat�n�n izleme kapasitesini önemli ölçüde art�rm�� olsa bile, okullar�n özerkli�i alan�nda önemli bir ilerleme sa�lanamam��t�r. Türkiye ile UNICEF aras�ndaki i�birli�inin bir parças� olarak okul finansman�na yönelik bir ara�t�rma halen yap�lmaktadir.

Meclise, hükümete ve Bakanl��a ek olarak, özerk bir kurum olan Yüksek Ö�retim Kurulu, ö�retmen yeti�tirilmesi ve belli ba�l� s�navlardan sorumlu Ö�renci Seçme ve Yerle�tirme Merkezi üzerindeki denetimiyle çocuklar�n e�itimi aç�s�ndan önemli bir aktör konumundad�r. Askeri liseler gibi, Milli E�itim Bakanl��’n�n sorumluluk alan� d��nda kalan çok az okul vard�r. Yerel yetkililer (özellikle �l Özel �dareleri), okul in�as�, bak�m� ve onar�m� dahil olmak üzere e�itim sektörüne yard�m ve destek sa�lamaktad�r. Bir k�sm� e�itim konusunda uzmanla�m�� olan bir dizi akademik kurulu�, dü�ünce kurulu�u, özel �irket ve hükümet d�� kurulu� e�itimle ilgili konularda ara�t�rma ve öneri üretmekte ve/veya okul in�as�-onar�m�, kampanyalar ve ba��larla okula devaml�l�� desteklemei, gönüllü sa�lama gibi çal��malar yürütmektedir. Söz konusu kurulu�lar aras�nda E�itim Reformu Giri�imi (ERG); Türk E�itim Derne�i (TED), Türkiye E�itim Gönüllüleri Vakf� (TEGV) ve Ça�da� E�itim Vakf� (ÇEV) yer almaktad�r.

Anasayfa	�ocuklar�n Durumu	T�rkiye'de �ocuklar ��in Adalet
Programlar	�leti�im	�ocuk Dostu �ehirler
UNICEF Ne Yapar?	�ocuklar� Destekleyin	Bir Sen Daha Var
UNICEF �le �al��mak	UNICEF Global	G�neydo�u Avrupa'da �ocuklar�n �iddete Kar�� Korunmas� Projesi
Bas�n Merkezi	Education Equity Now	Haber B�lteni �yeli�i
Bilgi Merkezi

UNICEF Turkey Country Office, Yukar� Dikmen Mah. Alexsander Dub�ek Cd. 7/106, 06450 �ankaya/Ankara. Telephone: +90 312 454 1000 Fax: +90 312 496 1461 E-mail: ankara@unicef.org